By Ditmir Bushati/ While we have entered the third year of the war in Europe, as a result of the Russian aggression against Ukraine, the difference between the north and the south of the continent is evident in terms of shaping the architecture of security and the rule of law.
NATO filled in the pieces of the security architecture in the northern, arctic and baltic parts, thanks to Sweden joining the alliance. Sweden will be a center for military activities in the northern part of Europe, linked for the first time in the same military alliance with other countries such as Denmark, Finland, Iceland and Norway. At the same time, Sweden will strengthen the defense of the three Baltic states, part of NATO, by providing naval and air support, as well as contributing additional troops to the NATO brigade in Latvia. This group of countries is the vanguard of the rule of law standards. Immediately after the dissolution of the Soviet Union, the Nordic countries became the "handcuffs" of the Baltic countries on the path of democratic transformation and reunification with Europe.
With Sweden's NATO membership, the Baltic Sea turns into a NATO lake, with alliance member states surrounding the Russian enclave of Kaliningrad, while simultaneously controlling the northern and southern shores of the Gulf of Finland, which leads to the second-largest city in the world. great of Russia, in St. Petersburg. It must be said that Sweden has cooperated in a structured manner with NATO since 1994, when it became part of the Partnership for Peace program. It spends 2% of the Gross Domestic Product on defense, which some of the alliance members still do not do. Last December, Sweden signed a Defense Cooperation Agreement with the US that provides for allowing US military equipment and troops on Swedish soil. Sweden possesses two world-class military assets, becoming a contributor to European geopolitics: submarines that can control large parts of the Baltic Sea and a consolidated fleet of fighter jets.
In some ways, Sweden's NATO membership is more significant than Finland's membership in 2023. With its long border with Russia, Finland's foreign policy and defense position has always been cautious. In or out of NATO, Finland's goal has historically been how to protect itself from Russia. NATO used to see Finland's neutrality as a key factor in contributing to regional stability. Everything changed in February 2022, when Russia attacked Ukraine.
Sweden's official reason for not joining NATO had to do with not abandoning Finland, so as not to leave it as the only buffer between the West and Russia. However, when Finland knocked on NATO's doors in the spring of 2022, due to Russian aggression against Ukraine, Sweden had no choice but to join NATO.
The unified response in the north differs from the overlaps and clashes in the south of Europe, even though we live in a new context of the security environment imposed by the Russian aggression against Ukraine. While it was expected that the EU would radically change its approach to the Western Balkans, that is, help to conclude the unfinished conflicts in order to provide a stable model against Russian aggression in the east of the continent, the EU is falling into the trap of the old policy in support of the status-quo.
Despite the laudable efforts of Albania to host a joint activity between Ukraine and a group of South-East European countries, the positions formulated in the region regarding the security order in Europe, among the countries that are in NATO or want to became part of the security framework offered by alliances on the one hand, and Russia's allies, on the other hand, failed to soften.
Although sometimes presented as a power with a large economic presence in the region, Russia's greatest influence is in the political scene, security structures and intelligence services. This is particularly evident in Serbia, Republika Srpska of Bosnia-Herzegovina, Montenegro and somewhat less in North Macedonia. In short, Russia sees the Western Balkans as a territory that can constantly destabilize it and from where it can threaten European security.
Megjithëse thuhet me njëfarë profecie vetëpërmbushese se vendet e Ballkanit Perëndimor e kanë dënuar njëzëri agresionin e Rusisë ndaj Ukrainës, e vërteta ështe se Serbia e bën këtë në mënyrë perfide, duke hequr paralele me ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë rreth çerek shekulli më parë. As në planin politik dhe as në atë të sigurisë, nuk mund të flitet për një qëndrim apo përgjigje të unifikuar të vendeve të Ballkanit Perëndimor, për sa kohë Serbia refuzon t’i bashkohet sanksioneve të vendosura nga Perëndimi ndaj Rusisë dhe të kultivojë marrëdhënie politike, diplomatike, ushtarake dhe ekonomike me Rusinë, sikur kjo e fundit të mos kishte nisur një luftë të paprecedentë në Europë. Të njëjtën gjë bën hapur edhe Republika Srpska e Bosnje-Hercegovinës. Në kushtet e izolimit të plotë të Rusisë nga Perëndimi, Beogradi është i vetmi destinacion europian ku mund të fluturosh për dhe prej në Moskë. Serbia, është i vetmi vend europian që nuk pranon ato pak disidentë që kërkojnë shpëtim prej përndjekjes në Rusi. Po kështu, i vetmi vend në rajon që refuzoi të linjëzonte qëndrimin me BE-në për vdekjen e udhëheqësit opozitar rus Alexei Navalny.
Arratisja nga përballja me ngjashmëritë fatkeqe nuk na ndihmon në projektimin e një mjedisi të qëndrueshëm sigurie në rajon, që si pikënisje duhet të ketë rrethimin demokratik të shteteve agresore. Nëse Vladimir Putin në vitin 2005 e konsideronte shpërbërjen e Bashkimit Sovjetik si “katastrofën më të madhe gjeopolitike të shekullit”, Serbia nuk e pranon realitetin e pas luftës në ish-Jugosllavi, duke nxitur tensione me të gjithë fqinjët e saj që kanë dalë nga suaza e ish Jugosllavisë. Politika e jashtme ruse promovon doktrinën e “botës ruse”, të ashtuquajturën sferë të influencës politike, ushtarake, ekonomike e kulturore. Ndërkohë politika e jashtme serbe promovon doktrinën e “botës serbe”. Putin thotë se shtetësia dhe gjuha e Ukrainës nuk ekziston duke tentuar të legjitimojë agresionin ndaj saj. Serbia insiston se shtetësia e Kosovës nuk ekziston, duke nxitur destabilitet rajonal dhe penguar me çdo kusht funksionalitetin e saj.
Kjo është arsyeja kryesore pse Ballkani Perëndimor, është e vetmja qoshe e Europës, ku mungon qasja e përbashkët ndaj mjedisit të ri të sigurisë dhe ku sensorët e shtetit të së drejtës nuk funksionojnë. Nismat në funksion të zbutjes së armiqësive apo marrëdhënieve të tensionuara ndërmjet vendeve të rajonit janë të dobishme, si një rrugë e mesme ndërmjet agresionit dhe miqësisë, duke parandaluar përshkallëzimin e konflikteve dhe nxitur bashkëjetesën demokratike. Mirëpo kjo nuk mjafton. Një qasje e mirëbashkërenduar SHBA-BE në Ballkanin Perëndimor duhet konsideruar një mundësi për të parandaluar një tjetër kërcënim për sigurinë rajonale dhe europiane, duke marrë parasysh vendndodhjen gjeografike dhe gjeopolitike të rajonit.
Pika fillestare është pranimi se, pavarësisht përpjekjeve të Perëndimit për më shumë se dy dekada, vendet e Ballkanit Perëndimor nuk mund të konsiderohen rajon në kuptimin politik dhe as në atë të sigurisë. Vende të cilat kanë një qasje strategjike dhe të linjëzuar në fushën e sigurisë dhe politikës të jashtme me atë të BE-së, sikundër kryejnë reforma transformuese të shtetit të së drejtës, duhen inkurajuar dhe shkëputur nga pjesa tjetër e vendeve të rajonit që preferojnë status quo dhe zonën e ndërmjetme.
Duhet pranuar se vendet e Ballkanit Perëndimor kanë karakteristika të veçanta. Bie fjala, për Shqipërinë, e vetmja pikë përbashkuese me vendet e Ballkanit Perëndimor, janë shqiptarët që kanë jetuar në ish-Jugosllavi. Prania në këtë grup vendesh ka vlerë në funksion të përparimit të të drejtave të shqiptarëve në rajon. Për Shqipërinë është jetike forcimi i përkatësisë mesdhetare në planin gjeostrategjik, politik, ekonomik dhe kulturor. Procesi i anëtarësimit në BE do të na krijojë mundësi e hapësira për më shumë ndërveprim në hapësirën Adriatiko-Joniane.
Përshtatja ndaj këtyre karakteristikave, pa kompromentuar standardin demokratik, do të nxis një konkurrence të shëndetshme në procesin e anëtarësimit në BE, standardeve të mirëqeverisjes dhe zhvillimit të qëndrueshëm ekonomik e shoqëror, por gjithashtu do t'u tregonte më skeptikëve se kjo është rruga e vërtetë për progres dhe rrethimin demokratik të influencave malinje. Elementë këto të rëndësishëm për një mjedis sigurie të qëndrueshëm.
Nësë qasja e deritanishme nuk ndryshon, druaj se edhe pas disa vitesh, asgjë nuk do të ndryshojë. Siguria në rajon do të jetë e brishtë, bashkëpunimi ndërkufitar e rajonal i fragmentuar, hendeku zhvillimor me BE-në i njëjtë, dhe perspektiva e anëtarësimit në BE edhe më e largët. Në këtë kontekst, duhet kuptuar se anëtarësimi i vendeve të rajonit në BE është para së gjithash një çështje sigurie që ecën paralelisht me reformat e shtetit të së drejtës. Sot siguria europiane është kthyer në një çështje të mbijetesës së BE-së dhe pozicionimit të nesërm të saj si aktor global. Konsolidimi dhe integrimi i Europës Juglindore është një hap i rëndësishëm në këtë drejtim.
A complete, free and peaceful Europe is possible through a thoughtful commitment to the fundamental values of liberal democracy. Lasting prosperity can only follow on this necessary foundation. The EU must prove that the attitude of those who think they can manipulate the values and principles of a united Europe, the respect of which is a necessity for democratic transformation, security and sustainable economic development, is wrong.
