Videopodcast

Bora Feri speaks for the first time: The truth about my father

Bora Feri speaks for the first time: The truth about my father

By Mira Kazhani / My guest this week may have been on a theater stage before she came to life. As you can see, this is a child of actors, one more beautiful than the other. All three very connected. A family of light, fame, especially respect. But life has its laws.

On January 16, 2020 Xhevdet Feri left prematurely after an illness.

Today, Bora Feri, has decided to speak publicly for the first time.

For two years without Xhoda, but also to shed light on some misunderstandings, news, headlines, about the departure of Xhevdet Ferit.

Bora, thank you for saying 'YES' to our conversation.

To tell you the truth, when I told you for the first time, when we met in Himara, I was far removed from the idea that one day you would go out and talk in front of a camera about Xhoda. I guess the weight of this story, but I really appreciate that you said 'Yes'.

Bora Feri: Thank you! The reasons are many. The first is absolutely because I think I'm ready. Man is never ready to share strong emotions. I am ready to say because Xhoda herself by nature was as you of the media know very well, very reserved and very discreet and it almost seems to me like a betrayal I did. Even when I write something that I share on my social networks that remains private, they seem to me like a betrayal of him, of his beliefs and convictions. It was the moment and this format seemed to me to be adapted and staying true to Xhoda's convictions, I believe he would have liked it very much.

Mira Kazhani: Two years without Xhoda. What happens to the longing for the father, for that very dear man? Everyone is related to the fathers, but you were also very friendly with Xhoda.

Bora Feri: Yes I always say that. Before he was a father, there were many, many other things. I find it very restrictive if I just refer to dad. Even I as a child have referred to both of them by name. I called them Xeta, Xhoda, because it seemed to me that "mom" and "dad", although they are very beautiful words and concepts, were very restrictive of the relationship we had. So longing is definitely the prevailing feeling, because I am a man who does not live with hostages. I do not say why it happened? Why did he leave now? Why did he leave then? I prefer to be down to earth and accept reality as it is. Yes the merchandise is uncontrollable. Commodity as a sensation is uncontrollable.

Mira Kazhani: Xeta is not ready to speak?

Bora Feri: Yes.

Mira Kazhani: Is it about character? Is it about the connection you had with the man? Does he look a little more like Xhoda in courage?

Bora Feri: I look a lot like Xhoda.

Mira Kazhani: For example, what are the things you find yourself doing like Xhoda now?

Bora Feri: It's not that I did not know I looked like Xhoda. That we have been realistic examples of each other. I also had a little boyish nature, a little more charged with masculine energy that as a child everyone called me "Xhoda's son", until I was 15-16 years old, when I entered adolescence and then femininity crossed the threshold of masculine energy. It's not that I did not know, just in these two years that he has left I understand more and more every day. Characteristically, the way I speak, gestures, desire, pleasure to enter the debate with arguments, etc., etc. From this I understand that inside I am having much less playing field to reveal this resemblance I have with Xhoda, because he was my best interlocutor and now that he is no more, it is not that I have other people similar to Xhoda ,

Mira Kazhani: How was Xhoda as a father, let's leave a friend. For example with the late hours of the night, with a glass, with a delay, with your boyfriend, with your partner you already have, Ludovik? When you first met him, how was he in that role? Conventional or modern? Liberal or with strict rules.

Bora Feri: Xhoda has been both conventional and conservative by nature.

Mira Kazhani: I did not think of this for example.

Bora Feri: Very open man. Xhoda had a trait that I envied and very few people have. He read people from a distance. His great misfortune was that he lived in the future. He was visionary in this regard and read things before they happened. He had an extraordinary intuition and he also had the perception of people, who knew how to read them very well. So Ludovico was lucky to read it as it really is and they were very connected. They had a very close relationship with each other. Ludovic is a very good boy and Xhoda treated him as such. But by nature and character they were very conservative and very conventional Xhoda, but very communicative.

Mira Kazhani: You told me an interesting thing, in all the things I believe have an interest for the general public, because Xhoda belongs to everyone. It's a part we all find. We all have a story with Xhoda. For example Xhoda is my first platonic love candidate, along with Luke Perry, in my teens. So we all have a story with Xhoda.

Bora Feri: You have to work a little for this Mira. To find candidates who are available, that neither one nor the other, are no more.

Mira Kazhani: True. I need to clear up (laughs)

Beyond the humor, which is a bit real, I was impressed by what she said that Xhoda lived in the future. Xhoda predicted, was he afraid he would have a short life? Who would leave this world young?

Bora Feri: No, Xhoda did not live in fear. It was nature shumë 'covarionte', in the sense that he watched very, very well how things would flow. Even since we mentioned him, Ludovik often tells me now - he obviously misses Joda a lot from his point of view - he often says to me: “How is work! How did Xhoda read that ?! He has met these people only once. How did he know these people would turn out to be like that? ” So Xhoda did not live in fear. He had a dream, we say, to dedicate his third professional dream to the academy, because he liked teaching very much and fulfilled it very much. Unfortunately she was cut short, but that no, she did not live in fear. I was more afraid that Xhoda would have a short life than Xhoda herself.

Mira Kazhani: E çuditshme! Ke pasur ndonjë parandjenjë apo frikën që kanë të gjithë fëmijët kur janë shumë të lidhur me një prind?

Bora Feri: Nuk di ta them, por është një miks midis parandjenjës, lidhjes shumë të fortë, edhe faktit që Xhoda i ndiqte etapat shumë shpejt. U bë prind shumë shpejt. Pati arritje të mëdha shumë shpejt. E kapërceu karrierën e vet me hapa galopantë dhe erdhi një moment që unë thosha, ky njeri u mërzit, çfarë do bëjë tani me jetën?

Mira Kazhani: U duk sikur i jetoi të gjitha?

Bora Feri: Dhe sinqerisht u mërzit. Madje një nga arsyet pse kam dashur që të shprehem, por nuk e ka gjetur as momentin, as formatin e duhur deri tani, është që është folur shumë për Xhodën mbas ikjes së vet. Absolutisht, edhe unë, edhe Xeta i jemi shumë mirënjohëse mënyrës sesi është mbuluar ikja e Xhodës, edhe respektit, dashamirësisë që është treguar në të gjitha nivelet e medias, por më ka bezdisur, më kanë ndenjur njëçik ngushtë disa komente që janë bërë, ku thoshin se nuk deshi homazhe se ishte viktimë e sistemit. U la në harresë, etj etj.

Mira Kazhani: Ta shpjegojmë pak këtë. A foli për funeralin Xhoda, si fillim?

Bora Feri: Jo. Nuk e priste njeri ikjen e Xhodës.

Mira Kazhani: As Xhoda vetë? Nuk ka qenë i ndërgjegjshëm që ishte aq i sëmurë.

Bora Feri: Nuk është se ishte i sëmurë në fakt Xhoda, se ka ndoshta edhe një qartësi për t`u sqaruar. Xhoda nuk ishte i sëmurë. Xhoda u diagnostikua me një tumor, të cilin e operoi suksesshëm, por si pjesë e protokollit ishin edhe disa seanca kimioterapie, të cilat ai i bëri të plota dhe siç duket pati një komplikacion të rrallë, që i prekën indet e mushkërisë. Situata e fibrozës i precipitoi shumë shpejt, sepse ka ikur brenda tre javëve. Nuk është se pati njeri kohë të përgatitej me idenë që Xhoda po ikën apo që Xhoda ishte i sëmurë. Ishte mirë dhe pastaj nuk ishte mirë dhe iku.

Mira Kazhani: Ka qenë fillimi i Covid-it dhe kam lexuar që ka pasur edhe aludime që ndoshta… Apo ju nuk e dini këtë dhe nuk ka fare rëndësi?

Bora Feri: Simptomat ishin shumë të ngjashme. Unë nuk jam mjeke. Unë jam juriste, kështu që nuk dua që t`i hyj atij muhabeti nga pikëpamja shkencore, por kam përshtypjen që kur preken mushkëritë, nga një sindromë apo nga një tjetër, simptomat janë shumë të ngjashme. Duke qenë se Covidi të prek globalisht mushkëritë, edhe degradimi i pacientëve që nuk ia dolën, që u intubuan etj etj ka qenë shumë i ngjashëm me simptomat e Xhodës. Po nuk di të them dhe me thënë të drejtën, ka shumë, shumë pak rëndësi.

Mira Kazhani: E vërtetë! Do donte Xhoda që të kishte pasur për të një homazh ose një ceremoni zyrtare?

Bora Feri: Jo.

Mira Kazhani: Zgjedhja ishte e jotja dhe e mamit, Rozetës?

Bora Feri: Po.

Mira Kazhani: Pse e bëtë ju këtë zgjedhje?

Bora Feri: Për shumë arsye, ose më saktë për dy arsye. Unë edhe Xhoda kemi pasur mundësi që të flasim për vdekjen edhe kur ai ka qenë gjallë. Ai thoshte: “Nuk kam frikë nga vdekja”. E kishte pranuar si pjesë të jetës, ndërsa mua më terrorizonte mënyra dhe ftohtësia me të cilën ai fliste për këtë. Atij i dukej patetike e gjithë kjo. Ceremoniali që rrethon ikjen e një personazhi publik. Mbaj mend që Ludoviku na detyroi të gjithëve që të shikonim funeralin kombëtar që iu bë Johnny Hallyday në Francë dhe mbaj mend që Xhoda ishte mizerabël përpara televizorit. Ai nuk e perceptonte dot që dhimbja e familjarëve, se njeriu që ikën, ikën në fund të ditës dhe nuk i intereson fort se çfarë bëhet mbrapa, por dhimbja e familjarëve të jetë në vijë të parë, që të tirret e të tirret e të tirret, ose që njerëzit t`i përdorin si objekt bisede dhe komunikimi. Kështu që nuk na u duk e udhës. Dhimbja jonë ishte shumë e madhe. Ishte sinqerisht shumë e madhe. Vinim të gjithë nga situata delikate. Unë sapo isha bërë nënë. E kisha vajzën tre muajshe kur iku Xhoda dhe ishte për mua e paperceptueshme që ta nënshtroja veten edhe mamin ndaj skrutinizimit publik. U interpretua gjerësisht nga audienca popullore si qëndrim i Xhodës kundër pushtetit.

Mira Kazhani: Si anti-establishment, si anti-qeverisë, anti-politikës, jetës publike. Pati shumë tituj kështu.

Bora Feri: Xhoda nuk ishte anti-establishment. Xhoda ka qenë pjesë aktive e establishment-it. Ai është njeri që e ka emrin e vet në autorësinë e legjislacionit që ka riformuar kulturën në vend. Është krijues i Qendrës Kombëtare të Kinematografisë. Është bashkë me kryeministrin Rama iniciator, flamurtar i reformës për Teatrin, që mbas 20 vitesh ndoshta do shohë dritën e diellit. Kështu që Xhoda ka qenë pjesë e establishment-it. Ka qenë deputet i Kuvendit të Shqipërisë. Ka qenë dekani më i ri i Akademisë së Arteve. Produktet e Xhodës janë në treg sot edhe bëjnë art. Kështu që nuk mundet kurrsesi që ai të ishte anti-establishment. Ishte market-player. Ishte pjesë integrale e establishment-it.

Mira Kazhani: Po njerëzit harrojnë shpejt Bora dhe vitet e fundit Xhoda ishte disi i tërhequr nga jeta publike. Ai ka dhënë shumë pak intervista. Ju e thatë edhe vetë në fillim që e kishte këtë, ishte shumë diskret. Ishte gjë e mirë kjo? Tani që e mendon.

Bora Feri: Unë nuk kam rënë asnjëherë dakord me Xhodën për këtë pjesë. Unë mendoj që kur njeriu ka gjëra për të thënë dhe gjëra me vlerë për të thënë, jo detyrimisht në nivel egoist, që shiko se unë kam gjëra për të thënë, edhe do përdor të gjitha mediumet për t`i thënë, por kur ka gjëra me vlerë, që ngjisin, që inspirojnë, që çojnë përpara, njeriu duhet ta thotë. Ndërsa ai shikonte ndoshta me optikë tjetër. Ishte njëçik më i deluzionuar me shoqërinë, me rrethanat, me statusin aktual të shumë gjërave dhe i dukej sikur fjalët e veta binin në vesh të shurdhër dhe u tërhoq dhe u mor me projektet e veta.

Mira Kazhani: Ishte i mërzitur vitet e fundit me diçka? Ishte i mërzitur me politikën? Ishte i mërzitur me gjëra që nuk shkonin në Shqipëri? Gjëra që t`i thoshte dhe i ndante me ty… Kishte shqetësim, pezm Xhoda?

Bora Feri: Jo, nuk kishte pezm. Xhoda nuk ishte njeri që jetonte me frikë, me pezm, me inate, me mllefe. Nuk ishte ai lloj njeriu. Kishte një lexim të realitetit që fatkeqësisht ishte gjithmonë gota gjysmë bosh. Shikonte anët negative, por ai është këndvështrim personal dhe nuk ia ndryshon dot. Aty ndaheshim gjithmonë. Unë thosha dil, fol. Ke kaq shumë gjëra për të thënë. Është përgjegjësi sociale. Është përgjegjësi ndaj komunitetit që duhet t`i flasësh dhe duhet t`i thuash këto gjëra, por që aty ndaheshim.

Mira Kazhani: Cilat ishin gjërat e këtyre viteve pas ’90, por edhe përfshirja në politikë, edhe në disa reforma, në krijimin e disa institucioneve, siç është Qendra Kinematografike, apo reforma për teatrin, diçka që ti Bora e di që ai ishte vërtet krenar? Dhe diçka që nuk e pëqente. Që mund të mos e kishte bërë ashtu mbase.

Bora Feri: Po e filloj nga kjo e fundit. Gjëja që kishte më shumë pishman ishte tërheqja nga politika. Ajo ishte, nëqoftëse mund ta quaj pishman. Ngaqë ai ishte burrë me kuptimin e plotë të fjalës, kishte një përgjegjësi shumë të theksuar. I dilte gjithmonë për zot vendimeve që kishte marrë. Po këtë e di që e kishte pishman.

Mira Kazhani: Po pse u tërhoq?

Bora Feri: Ka qenë periudha e tillë. Ka qenë ’97-ta. Xhoda kishte edhe këtë aftësi që i polarizonte shumë njerëzit. Ata që e donin, e donin shumë, pa kushte. Ndërsa ata që e kishin zili e luftonin maksimalisht. Xhoda ka pasur disa linçime publike. E kanë hequr nga puna me ceremoni shumë të madhe, në periudhën e reformës për teatrin. Prandaj thashë që kur hyj në sallën e teatrit kam një stepje, sepse unë kam parë shumë. Nuk kam parë vetëm shfaqje teatrore në sallat edhe në skenat e teatrit. Janë bërë debate publike. E kishte gjithë komunitetin e aktorëve kundër. I thoshin Xetës: “Pse e ke sjellë Borën këtu se këtë do ta nxjerrin me pranga. Se ky është i kapur nga mafia e ndërtimit që do të na prishë neve teatrin”.

Mira Kazhani: Në vitin ’98 kanë qenë këto?

Bora Feri: 1999-2000. Unë kam qenë 15 vjeç.

Mira Kazhani: Të duket sikur i dëgjon tani. S`ka ndryshuar asgjë në retorikë.

Bora Feri: E shikon? Gjërat avancojnë shumë avash prandaj mërzitej Xhoda. Kështu që e kanë linçuar shumë herë publikisht. Janë përpjekur që ta vrasin, ta dërrmojnë, t`ia demistifikojnë figurën, por që ai është ngritur. E kishte këtë forcë brenda vetes. Ka qenë edhe shumë i ri. Ka qenë pa bërë 40 vjeç atëherë.

Mira Kazhani: Si sillej Xhoda me armiqtë, me kundërshtarët, me këta që e linçonin?

Bora Feri: Nuk i llogariste fare. Ia kam shumë zili, ia kisha shumë zili, domethënë ia kam akoma…

Mira Kazhani: Ia kemi. Edhe unë ia paskam zili këtë…

Bora Feri: Nuk i kam axhustuar akoma kohët e foljes kur flas për Xhodën se me duket sikur është akoma këtu. Nuk i llogariste fare.

Mira Kazhani: Nuk iu përgjigjej për shembull? Replikonte Xhoda?

Bora Feri: Jo, këtë e kishte shumë gabim. Vazhdoj ta them. Mendoj që nuk donte të ulej asnjëherë në atë nivel debati. Ky është princip i përgjithshëm. Në momentin që ti e sulmon dikë dhe e sulmon me goditje nën brez, domethënë që ai sulmuesi është aq poshtë, e ka nivelin e debatit dhe të argumentit aq poshtë, sa është e pakëshillueshme që ti të ulesh në atë nivel. Kështu që mendoj, madje e kam bindje të plotë që edhe Xhoda refuzonte kategorikisht që të ulej në atë nivel diskutimi.

Mira Kazhani: Kishte besoj shumë shokë Xhoda? A ka shokë që do doje t`i thoje publikisht, që këta ishin miqtë e vërtetë të Xhodës dhe Xhoda e mbajti gjithmonë derën hapur?

Bora Feri: Ka padyshim. Jo. Nuk do doja që t`i përmendja me emra, sepse mendoj që ka qenë marrëdhënia shumë personale e Xhodës me ta dhe nuk do doja që të kishte kurrsesi hatërmbetje në momentin që kalojmë në emra të përveçëm.

Mira Kazhani: Se gjithmonë harrojmë dikë. Po, e drejtë.

Bora Feri: Ky do ishte perceptimi im, por dera e Xhodës ka qenë e hapur gjithmonë për të gjithë. Nuk ka pasur kurrë ndasi. Plus që Xhoda ka qenë, jam e bindur që miqtë e tij do ta konfirmojnë të gjithë pa përjashtim, ka qenë njeri shumë i lidhur me familjen. E ka pasur familjen primare gjithmonë. Niveli i parë i ndarjes së çfarëdolloj gjëje ka qenë familja, unë edhe Xeta.

Mira Kazhani: Kur iku Xhoda, më kujtohet që me disa shoqe të miat, kolege gazetare - edhe në gazetari kalojnë edhe të vërtetat, edhe gënjeshtrat, edhe thashethemet sidomos, le ta pranojmë që është vendi i zërave – një shoqja ime, me shumë të drejtë ngriti një tezë që mua më pëlqeu dhe dua ta them sot: “ E di ti që nuk i kam dëgjuar një thashethem për Xhodën kurrë, për ndonjë histori, a ndonjë flirt, ( te zakonshme për artistët) asgjë nuk dihet për Xhodën”. Edhe po më rri në sinkron me atë që po thoje për familjen. Interesante! Askush nuk di asgjë për Xhodën, në mos ka qenë shumë i fshehtë (shaka).

Bora Feri: S`ka pasur. Nuk e besoj. Thashë, jashtë kontekstit profesional, pjesa tjetër e kohës kalohej kryesisht në shtëpi. Kështu që nuk ishte njeri shumë mondan Xhoda. Thashë, ka qenë shumë konservator edhe tradicionalist do thosha. Edhe njëherë mua kjo anë e tij më bezdiste shumë. Se thosha, si ka mundësi. Një karizëm e jashtëzakonshme, se Xhoda ka qenë gjithmonë shumë karizmatik, por kishte gjithmonë atë hijen e rëndë të malësorit, që ishte fasada që e ngrinte dhe u dukej njerëzve sikur ishte e pamundur që t`i afroheshe. Në fakt ishte njeriu më i komunikueshëm në botë, por dukej shumë hijerëndë dhe mendjemadh. Nuk ishte fare ashtu.

Mira Kazhani: Si e kalonte ditën Xhoda? Kishte një lloj rutine? Ishte i disiplinuar Xhoda? Kështu më vjen, nga këto që po thua.

Bora Feri: Shumë. Edhe me shumë krenari e them që këtë pjesë e kam trashëguar 100% prej tij. Jo se Xeta nuk është, por ka një nocion tjetër të organizimit të kohës. (qesh). Ishte shumë i organizuar. Gjëja e parë që bënte kur çohej, sigurisht këto adetet e mëngjesit, siç i thoshte ai, po në orën 8 ishte telefonata me mua.

Mira Kazhani: Kur ishe studente jashtë Shqipërie – se Bora ka studiuar Ligj në Angli dhe më pas një master në Gjenevë – ishe shumë vite larg Xhodës dhe Xetës, si ishin ato telefonatat me Xhodën dhe çfarë këshillash të jepte ai si një studente jashtë shtetit?

Bora Feri: Përtej raportit babë e bijë, edhe raportit shoqëror që e cekëm, Xhoda kishte një vëmendje të jashtëzakonshme dhe një sensibilitet shumë të rritur ndaj studentëve. I donte shumë studentët. Ka qenë pedagog shumë i ri dhe i ka dashur shumë studentët dhe studentët e kanë dashur gjithmonë. Ky është barometër shumë i rëndësishëm, kur të duan studentët si profesor. Unë kam qenë studente vetë dhe profesorin e mirë e duan të gjithë. Njeriun e mirë e duan të gjithë. Xhoda nuk jepte këshilla. Nuk thoshte: Dëgjo se unë mendoj që ti duhet… Duhet të lexoje mes rreshtave me të. Ai të jepte mendimin e vet, edhe thoshte ti bëj çfarë të duash, unë mendoj kështu.

Mira Kazhani: Epo s`paska qenë fare konvencional Xhoda. Në përgjithësi prindërit shqiptarë të thonë çfarë të bësh. Brezit tonë na kanë thënë çfarë të bëjmë.

Bora Feri: Unë merrem me përkufizimin e konvencionit. Ai ishte konvencional në kuptimin që ishte tradicionalist. I kishte virtytet si besnikëria (prandaj s`ke dëgjuar thashetheme), vërtetësia, sinqeriteti, këmbët e forta në tokë, mungesa e qëllimit në vetvete për t`i bërë gjërat. Këto ishin ato gjëra që e karakterizonin Xhodën. Në këtë sens ishte tradicionalist. Nuk di të të them që Xhoda të jepte këshilla. E vetmja gjë që unë kam vëth në vesh nga Xhoda ishte që mos i kthe gjërat në qëllim në vetvete. Pra, ji konseguente e veprimeve të tua, por mos u nis me idenë që unë do bëj këtë, për të arritur këtu, këtu, këtu, sepse asnjëherë nuk dalin gjërat ashtu siç i planifikon. Kjo është një këshillë që mund të më ketë mbetur prej tij, por vetë raportin që neve kishim, thjesht shkëmbimi i ideve dhe informacionit, mund përbënte në vetvete këshillë.

Mira Kazhani: Ka një sekuencë në një telefonatë tënden që unë e di, që i ke treguar për një pedagog. Dua ta sjellim atë.

Bora Feri: Do më bësh të më mbushen sytë me lot. Unë nuk para kam qarë që kur ka ikur Xhoda. Po, është e vërtetë. Ai kishte gjithmonë këtë ndjeshmërinë karshi studentëve dhe ka qenë shumë herët, ndoshta 1 muaj e gjysmë pasi kishte filluar shkolla, kam qenë në vitin e parë të shkollës së Ligjit në Angli. Ne i kishim pedagogët shumë të mirë. Pedagogët e mi të Angli kanë qenë koka të fushës, të drejtësisë dhe ishte njëri prej tyre, ishte tek 53-54 vjeç i Të Drejtës Tregtare. Një ditë të bukur marrim vesh që ai nuk ishte më, ishte ndarë nga jeta. Më merr Xhoda në telefon, në një nga 10 telefonatat e ditës që bënim atëherë dhe më gjen duke qarë. Më thotë: “Çfarë ke?”

I them: “Ba, është e tmerrshme. Sapo mora vesh që profesori im John Parkinson është ndarë nga jeta”. Fillova të qaja me dënesë. Më thotë, ashtu siç thoshte gjithmonë: “Qaj bab, është e shëndetshme që të qash dhe është akoma më e shëndetshme që të kesh adhurim dhe admirimin për profesorin, sepse domethënë që të ka shenjuar pozitivisht”. Dhe nuk e di pse ma përmendte shumë shpesh këtë. E kishte markuar shumë fakti që unë qava për profesorin. Sikur ta dinte ai sa kanë qarë studentët e vet për të! Sikur ta dinte!

Mira Kazhani: Dhe jo vetëm kaq. Shkojnë edhe i flasin, komunikojnë me të.

Bora Feri: Po, po.

Mira Kazhani: I tregojnë pjesët.

Bora Feri: E shikojnë në ëndërr. U del në ëndërr kur kanë shfaqje për të vënë në skenë, ose kur kanë dilema që lidhen me aspektin profesional e shohin në ëndërr. Ose shkojnë- mua më duket njëçik morboze kjo për shijet e mia- por shkojnë tek varri edhe recitojnë ose bëjnë ato monologjet, dialogjet që kanë. Po e bëjnë.

Mira Kazhani: Mua më duket shumë njerëzore.

Bora Feri: Është shumë e bukur. Shumë, shumë e bukur. Absolutisht, shumë e bukur.

Mira Kazhani: Kulminacioni i respektit për profesorin, për pedagogun, për mësuesin, duhet të jetë ky lloj besimi. I pafundëm. Kjo është e pafundmja ndoshta. Shpresoj që ai i dëgjon. Beson në jetën e Përtejme? Beson në këtë energjinë Andej, ti Bora?

Bora Feri: Besoj. Domethënë jo detyrimisht në jetën e Përtejme, sepse mendoj që jeta është kjo që ne jetojmë, por besoj në dimensione të shumëfishta, po patjetër.

Mira Kazhani: Po mendoja nëse i dëgjon apo jo Xhoda studentët. Sa bukur do qe, po nuk e vërtetojmë dot.

Bora Feri: Nuk e vërtetojmë dot, por në fund të ditës njeriu krijon realitetin e vet. Nëqoftëse dikush i beson këtyre gjerave dhe i bën mirë, le t`i besojë. Dëm nuk i bën kurrkujt. Vetëm mbush shpirtin e vet.

Mira Kazhani: Çfarë e bënte të lumtur Xhodën, veç familjes së tij? Mund të jetë edhe diçka krejt e zakonshme por që e bënte atë të lumtur.

Bora Feri: Më kape gafil. Është një muhabet i këndshëm. Është një shëtitje buzë detit. Kishte shumë qejf që të bënte shëtitje. Çun Durrsak.

Mira Kazhani: Cila ishte pija e preferuar e Xhodës? Apo kishte disa?

Bora Feri: Xhoda ka qenë pijedashës. Një verë e mirë, verë e kuqe kryesisht, ose një gotë raki e mirë gjithashtu. Ishte shumë bazik Xhoda. Bukë me djath edhe njëçik raki ishte mëse e mjaftueshme për të. E rëndësishme ishte shoqëria.

Mira Kazhani: Një gjë e mirë që ka ndodhur në gjithë këtë, nëse mund ta quajmë, se sigurisht e mira e të mirës do ishte që Xhoda të ishte gjallë, me familje e tij e sidomos me mbesën. Po për fat të mirë e takoi. Pati një emocion, pati një gjë që ta tha në lidhje me mbesën, një diçka që të ka ngelur…dhe mendon që të paktën ai e takoi, e preku edhe pse pak muaj?

Bora Feri: Kur ime bijë lindi Xhoda e mori librin e dikrecionit dhe të rezervave, e bëri shuk dhe e hodhi në kosh. E shprehte dashurinë në të gjitha mënyrat e mundshme. Kryesisht me fjalë. Ai nuk ka qenë shumë verbal, kur vinte puna tek emocionet. E shprehte më shumë me gjeste. Nuk ka qenë njeri që të merrte të të puthte, të përkëdhelte, ndërsa me time bijë i harroi komplet edhe u thoshte njerëzve: “Ore i kam gjykuar shumë keq miqtë dhe shokët e mi që janë bërë gjyshër më përpara. Po kjo ma hoqi mendjen fare. Jam bërë si budalla. Nuk e mbaj dot veten”. E kishte kënaqësi, krenari dhe dashuri të jashtëzakonshme. Ajo që më bën çudi dhe normalisht nuk duhej të më bënte çudi, duke pasur parasysh që konkluzioni për të ka qenë që dinte t`i lexonte njerëzit, vajzën time e pa më pak se tre muaj dhe e ka lexuar aq të vogël. Asaj tani po i dalin në pah trajta të karakterit dhe temperamentit që gjyshi i vet ia lexoi që në ditët e para të jetës. Është impresionuese.

Mira Kazhani: Ishte ai i kënaqur që nuk u bëre artiste ti?

Bora Feri: Shumë.

Mira Kazhani: Po pse?

Bora Feri: Shumë. Ndoshta nuk ma thoshte, po fakti që nuk shikonte tek unë ndonjë talent të veçantë artistik ndoshta u kënaq sepse nuk donte që unë të zhgënjehesha për mungesën e talentit. Mendonte që arti është shumë i vështirë. Ai vetë është transformuar profesionalisht disa herë, sepse është shumë e vështirë që ta gjesh terrenin në fushën artistike në Shqipëri.

Mira Kazhani: Bora, për ta mbyllur, kjo intervistë që ka shumë vlerë, është rrëfimi i parë për Xhevdet Ferin nga e bija, nga ju, nga njeriu më i besuar i tij…

Bora Feri: Një ndër dy njerëzit e tij më të besuar

Mira Kazhani: …po, gjysmëvetja e tij bashkë me Xetën. Erdhi më shumë si një nevojë për të folur për Xhodën, por kam përshtypjen që erdhi si një nevojë e jotja, por edhe e Xetës jam e sigurt, për t`i sqaruar ato titujt dhe keqkuptimet, qoftë edhe me dashuri ndonjëherë. Të mërzitën shumë?

Bora Feri: Jo. Jo, jo. E thënë me shumë shumë sinqeritet. Në ato momente, të asaj dhimbjeje që të shkul shpirtin në mënyra që ti nuk e dije që ekzistonin, këto gjëra të prekin shumë pak. Por më rrinin njëçik ngushtë. Nuk doja kurrsesi, ti përmende qëparë harresën, unë kam frikë nga harresa. Xhoda nuk kishte frikë nga harresa. Unë nuk dua që ai të harrohet. Një, dhe e dyta, në debatet intelektualo-shekspiriane që kemi pasur me Xhodën, Xhoda ka qenë adhurues i jashtëzakonshëm i Shekspirit, vepra e tij e dytë më e preferuar e Shekspirit ka qenë “Jul Çezari” dhe monologun e Mark Antonit e kishte zbërthyer në të gjitha mënyrat, këndvështrimet e mundshme dhe në një moment ai thotë: E keqja që ka bërë njeriu mbetet, e mira shpesh mbulohet në varr me kockat. Dhe mua nuk më pëlqente që ai i mëshonte shumë fort. Nuk besoj që është ashtu. Besoj që ky rrëfim, në një nivel subkoshient, ka qenë edhe për t`i provuar Xhodës, duke kapërcyer dimensionet, që nuk është e keqja ajo që mbetet, është gjithmonë e mira.

Mira Kazhani: Përveç dashurisë së njerëzve dhe të gjithë shqiptarëve, publikut, studentëve të tij dhe gjithë njerëzve, a ka një gjë që do ishte respekt e do ta nderonte kujtimin e Xhoda Ferit tani?

Bora Feri: Tani në këtë dëshirën e përjetësisë ndoshta…, jemi të pavendosur për këtë, sepse më duket shumë… të vendosurit të një emri rruge… Po ndoshta një parku, ose një lulishte me emrin e tij, po që ta shikojmë.

Mira Kazhani: Ide shumë e bukur, edhe pse jo. Do t`i pëlqente mbase?

Bora Feri: S`e di. Nuk di ta them. Më duhet që të hulumtoj edhe njëçik brenda vetes për të ditur se cila do kishte qenë dëshira e tij. Por siç thashë, janë disa vendime që i mbeten të gjallëve. Kështu që të shohim sesi do shkojë.

Mira Kazhani: Thank you very much Bora Feri! You are Xhoda's best legacy. It's good to leave something behind because it speaks. You are his DNA. In a way I have the impression we spoke today with a piece by Xhoda. You remind people a lot of it, especially in the eyes. Your eyes have copies like your father's.

Bora Feri: Thank you! DNA always speaks!

Read "25 lines of Good" for the interview with Bora Ferin.

Authors Mira Kazhani

This podcast was supported by Abi Bank

* The right to repost is prohibited without the permission of the editor

Any distortion of online facts will be prosecuted