Shënime në Blog

Better life in the movie, Woody Allen: If God exists, he must answer to a judge

Better life in the movie, Woody Allen: If God exists, he must answer to a judge

By Walter Veltroni / I will use for this interview with Woody Allen, on the eve of his 85th birthday, excerpts from the latest film, "Rifkin's Festival". Moreover, these phrases are uttered by the alter ego that the director has chosen to represent. He is an extraordinary actor, Wallace Shawn. The plot of the film is about a cinema professor at an advanced age and in fact, without any inherent physical presence, who almost forcibly goes to the "San Sebastian" Festival to accompany his wife, played by Gina Gershon.

In your film, the professor, so actually you, complains about why the big questions of life are constantly ignored. Which are?

These are the same big questions everyone asks, ontological questions: What does it mean to be here? What is life? What is the purpose? All the questions that belong to the being, the meaning of life, but also its emptiness, lack of meaning, banality. After all, where is all this reduced? They are all ontological questions, the deepest ones. Those that have to do with the search for meaning.

What do you think about this global crisis, the advent of this pandemic that is changing modern life and relationships?

Është një makth, diçka e tmerrshme dhe e paimagjinueshme. Nuk po e menaxhojnë si duhet. Por nuk mund të flitet vetëm për defekte dhe për menaxhimin e keq, sepse do të ishte makth për të gjithë. Nuk ka shkaktuar asgjë tjetër përveç vdekjes dhe vuajtjeve të miliona qenieve njerëzore dhe martirizimin e të vdekurve në vetmi totale. Shpresoj vetëm që të gjendet një rrugëdalje dhe që epidemia të mos vazhdojë të shumëfishojë efektet e saj dhe ta zhysë njerëzimin në vorbullën e dhimbjes që ka gëlltitur qindra mijëra jetë në muajt e fundit. Shpresa ime, por edhe besimi im, është që situata do të përmirësohet teksa përparon shkenca. Por derisa të ndodhë kjo do të jetë një makth për të gjithë njerëzimin.

Më kujtohen disa batuta tuajat mbi Zotin. Është një ndër subjektet tuaja të preferuara. Për shembull: “Jo vetëm që Zoti nuk ekziston, por provoni të gjeni ndonjë hidraulik të dielave. Zoti vdiq, Marksi vdiq…por edhe unë sot nuk ndihem dhe aq mirë. Falë Zotit, jam ateist. Unë nuk e di nëse Zoti ekziston, por nëse ekziston shpresoj të ketë një justifikim të mirë për këtë.” Në Rifkin’s Festival ju riktheheni me një batutë, ku protagonisti i përgjigjet një rabini: “Zoti? Pas asaj që ka shkaktuar, duhet të flasë vetëm me avokatin tim.” Çfarë ka bërë Zoti?

Duhet t’ju kujtoj se po flisni me një ateist. Nëse me të vërtetë ka ndodhur krijimi i botës, i universit, kështu siç ekziston dhe siç e njohim, do të ishte krim. Me siguri që nuk është bota më e mirë e mundshme. Bëjmë shaka? Është një botë e tmerrshme, e keqe, tmerruese, trishtuese, e parëndësishme për të cilën, nëse dikush ose ndonjë forcë është përgjegjëse për të, ajo forcë e veçantë, ajo njësi përgjegjëse duhet të përgjigjet për të para një gjykatësi.

Cila është gjendja e kinemasë sot?

Besoj se në kinemanë amerikanë ka shumë artistë. Janë regjisorë fantastikë, skenaristë, aktorë dhe aktore. Por struktura në të cilën punojnë është e ndryshme nga e shkuara, më e brishtë. Vite më parë, kinemaja ishte argëtimi kryesor në Shtetet e Bashkuara, ndoshta në të gjithë botën. Kjo është arsyeja pse mënyra e punës së artistëve në kinema funksiononte, njerëzit shkonin masivisht në kinema dhe kinemaja kishte një ndikim të madh në kulturë dhe në jetën e përditshme, në politikë dhe në jetën sentimentale të njerëzve kudo në Tokë. Një ndikim shumë të rëndësishëm. Por më vonë televizioni nisi të merrte të përpjetën dhe kinemaja u bë më pak tërheqëse, më pak joshëse, më pak e rëndësishme. Njerëzit nuk donin të shkonin më në kinema sepse kushtonte shumë, sepse ishte shumë e komplikuar, sepse njerëzit mund të argëtoheshin pa lodhjen e të dalurit nga shtëpia. Ekranet u bënë gjithmonë e më të mëdhenj, audio në shtëpi u bë e përkryer dhe televizionet nisën të investonin më shumë në produksion. Kinemaja si fenomen kulturor nisi të vdiste dhe sallat të mbylleshin njëra pas tjetrës. Filmat e kineastëve të mëdhenj europianë nuk eksportoheshin me të njëjtën frekuencë në Shtetet e Bashkuara sepse sallat nuk ekzistonin më, njerëzit nuk dilnin më për t’i parë, preferonin të qëndronin në shtëpi për të parë televizor. Për këtë arsye besoj se gjendja e kinemasë sot nuk është aspak e mirë. Nuk është se mungojnë njerëzit: kineastët janë njësoj të vlefshëm, vetëm se nuk kanë më mundësinë të punojnë dhe të rriten siç ishin mësuar më parë. Mendoni për autorë që lindën shumë vite më parë dhe u bënë regjisorë të shkëlqyer, si Martin Scorsese. Nëse Martin Scorsese do ta niste sot, nuk do të kishte të njëjtat mundësi. Do të kishte të njëjtin talent, por nuk do të kishte të njëjtat mundësi për të punuar në kinema, për të eksperimentuar, për të gabuar. Këto kushte prodhimtarie nuk ekzistojnë më, por edhe ato që janë, gradualisht po zvetënohen edhe teksa po flasim tani. Prandaj mendoj se gjendja e kinemasë sot nuk është në asnjë vend të botës siç ka qenë, prej periudhës së pasluftës, për ata kineastë europianë që kanë ndikuar shumë te regjisorët amerikanë. Ndikimi i tyre në kinemanë amerikane ka qenë shumë i madh. Kinemaja amerikane u bë më e mirë falë asaj europiane. Dikur, në vendtakimet e ndryshme, flitej për filmin e fundit. Tani flitet më lehtësisht për serinë e fundit të transmetuar në një platformë. Bernardo Bertolucci thoshte: “Seritë që shoh janë më të bukura se thuajse të gjithë filmat Hollywood-ianë. Madje, i pres me ankth, ndërsa filmat nuk i pres më, edhe ata me kaste aktorësh të njohur. Te fiction gjej atë që nuk e shoh më në kinema. Filmat e bukur të kësaj periudhe janë brenda serive, kanë rifituar kohërat që kinemaja kishte copëtuar, gëlltitur dhe zhdukur; kohët e serialeve janë ato të kinemasë që kemi dashur.”

Ju i shihni serialet? Ju pëlqejnë?

Nuk i shoh. Jo për ndonjë arsye të veçantë, por thjesht sepse nuk më interesojnë. Kur dal për darkë dhe më pas kthehem në shtëpi, jam i lodhur, ndaj shoh lajmet për gjysmë orë dhe shkoj të fle. Por e kuptoj atë që doni të thoni: ka mundësi që për disa vjet, pjesa më e madhe e familjeve, ndoshta të gjitha, do ta kenë kinemanë ose diçka që i ngjan asaj, brenda shtëpisë. Ekrane të mëdha me cilësi të lartë dhe tingull të përkryer. Dhe regjisorët e mirë nuk do të punojnë vetëm për filmat në kinema. Në kinema filmi mund të shfaqet për disa javë si një favor për ata ose si prezantim. Por financuesit nuk e duan filmin në kinema, ata duan ta transmetojnë atë në televizion dhe kjo është ajo që do të ndodhë në fund: do të bëjnë filma që transmetohen direkt në televizion. Bertolucci kishte të drejtë: kinemaja e sotshme do të ekzistojë në të ardhmen si seri televizive. Ose filma të bërë për televizion. Më duket e pashmangshme sepse, megjithëse është argumentuar pedagogjikisht se njerëzve u pëlqen të dalin, të darkojnë, të shkojnë në kinema dhe të ulen me shumë njerëz të tjerë, fatkeqësisht, ky nuk është më rasti. Kur bëhen sondazhet, rezulton se njerëzve nuk u pëlqen shumë të largohen nga shtëpia. Ata më tepër preferojnë të jenë në dhomën e tyre të ndenjes. Ndoshta ftojnë miq ose qëndrojnë me familjen e tyre. Nuk duan të rrinë në radhë ose të shpenzojnë para për të blerë bileta për fëmijët dhe për veten e tyre, por preferojnë të shtypin vetëm një buton, të ndezin një ekran të madh dhe të ulen kur të duan dhe jo në kohën e caktuar nga kinemaja. Atëherë kemi triumfin e mundësive: kur u pëlqen, shtypin një buton, sipas gjendjes së tyre të humorit dhe shfaqet filmi që ata dëshirojnë, ai më i përshtatshmi për momentin. Mund të jetë një serial televiziv i pa publikuar, një film i ri i xhiruar nga një regjisor i nivelit të lartë si Steven Spielberg për televizion, ose mund të shihni Hamilton, një muzikal apo edhe një film të Michelangelo Antonioni. Mendoj se kjo do të jetë në mënyrë të pashmangshme kinemaja e së ardhmes, e së ardhmes shumë të afërt. Nëse nuk është tashmë kinemaja e së tashmes. Pra, e përsëris, Bertolucci kishte të drejtë.

Në film, protagonisti thotë pak para dënimit: “Fundet e lumtura të Hollywood dukeshin të vërteta…” Duket si denoncim ndaj një gënjeshtre.

Jam rritur në vitet ’40-’50 dhe siç thashë, shkohej shumë në kinema. Ekrani, tymi, kokoshkat dhe shumë njerëz që shihnin bashkë me ty filmin dhe përjetonin të njëjtat emocione. Shiheshin filma që, në pjesën më të madhe, ishin produkte komerciale dhe përfaqësonin zgjidhje shumë pozitive ndaj problemeve të jetës: thuajse të gjithë jepnin një fund të lumtur. Përgjithësisht ata që dashuroheshin rrinin bashkë përgjithmonë, fajtorët merrnin atë që meritonin, heronjtë bënin gjërat e duhura si në luftë apo kudo. E pastaj njerëzit jetonin në një farë mënyrë, visheshin sipas një mode, arredimi i shtëpive të jepte siguri. Ishte ky imazhi me të cilin ushqeheshim si adoleshentë, imazhi me të cilin jemi rritur. Të gjitha gratë ishin shumë të bukura, meshkujt erotikë, të gjithë ishin argëtues, inteligjentë dhe me kurajo. Gjithçka përfundonte shumë mirë dhe kështu mendonim se do të ndodhte edhe në jetë. Por nuk ishte kështu. Gratë zhgënjeheshin nga burrat me të cilët dilnin, sepse ata burra nuk ishin Clark Gable apo Spencer Tracy, as James Cagney apo Humphrey Bogart. Dhe burrat po ashtu zhgënjeheshin sepse gratë nuk ishin Katharine Hepburn dhe Rita Hayworth. Zgjimi nga ëndrra e fundit të lumtur, “happy end”, ishte shumë i rëndë për brezin tim.

“Rifkin’s Festival” është i dashuruar me kinemanë europiane. Ka sekuenca të frymëzuara nga Fellini, Bergman, Buñuel. Ka një frazë të thënë nga Mort Rifkin: “Me Europën, kinemaja u maturua”. Është një deklaratë mosbesimi ndaj kinemasë amerikane?

Gjatë Luftës së Dytë Botërore shihnim filma që na ndihmonim të mbanin lart moralin, por në fund të luftës nisëm të shihnim filmat e neorealizmit italian dhe të nouvelle vague francez. Me moshatarët e mi, që nuk ishim më fëmijë por tashmë adoleshentë, nisëm të shihnim këto filma. Thoshim: “O Perëndi, këto janë shumë inovativë, plot imagjinatë.” Këtu ekziston përballja me realitetin dhe nuk janë histori të stisura, por shumë më pranë realitetit të jetës së vërtetë, të paktën siç e njihnim ne. ishin shumë më interesantë për t’u parë, personazhet më të rritur dhe jo budallenj apo të llastuar. Filma të thellë. Tërhiqeshim shumë nga Ingmar Bergman apo Vittorio De Sica. Më besoni, sa herë projektohej një film europian në lagje, ne shkonim me vrap ta shihnim. Për shembull Fellini ishte shumë i rëndësishëm, një prej mjeshtërave të mëdhenj që frymëzoi mjaft regjisorë amerikanë. Ashtu si edhe Bergman, Truffaut, Godard, De Sica dhe Antonioni. Shihnim filmat e tyre dhe në veçanti ato të Fellinit sepse kështu formoheshim me një kinema që ishte art dhe jo thjesht një produkt tregtar. Ata ishin mjeshtra, në kuptimin e plotë të fjalës.

Një tjetër batutë e filmit, drejtuar gjithmonë alter egos suaj, regjisorit të ri që drejton gishtin nga problemi i urisë në botë, thotë: “Unë mendoj se ju jeni kundër urisë në botë…”.

Shoh shpesh që në festivalet e filmit ka shumë regjisorë që e marrin veten shumë seriozisht dhe bëjnë deklarata me zë të lartë. Ata shihen si autoritete të afta për të bërë komente të rëndësishme shoqërore, kur në të vërtetë nuk janë të tillë. Shpesh ata janë mendjemëdhenj, filmat e tyre nuk janë të shkëlqyer, përpiqen ta bëjnë fabulën të rëndësishme duke trajtuar tema serioze, por produkti nuk është i mirë. Mund të flasin për luftën në Kongo, në Afganistan apo konfliktin arabo-izraelit, por filmat nuk vlejnë edhe nëse temat me të cilat merren janë serioze. Spektatorët zakonisht i marrin shumë seriozisht filmat kur argumenti i trajtuar është impenjativ. Tashmë ka shumë pak artistë, ata të vërtetët, dhe nuk janë ata që japin intervista megalomane. Janë ata që në heshtje bëjnë punën e tyre, prodhojnë filma të mirë dhe nuk kërkojnë të shfrytëzojnë politikën e momentin apo argumentet më goditëse të ditës për t’i dhënë rëndësi veprave të tyre.

Mort Rifkin thotë: “Me shumë mundësi kam një muaj jetë dhe me siguri do të jetë shkurti”. Le të themi që ju gjithmonë e shihni gotën gjymsë bosh.

Siç e kam shkruar në autobiografinë time, që fëmijë kam qenë gjithmonë pesimist, edhe pa pasur ndonjë arsye të qenësishme për të qenë i tillë. Kam pasur prindër të mirë, familja ime ka qenë e mirë me mia, kam kaluar një fëmijëri të bukur, por për ndonjë arsye që nuk e di, kam qenë gjithmonë pesimist. Dhe deri më sot nuk kam ditur kurrë ta shpjegoj pse.

Sa i rëndësishëm është xhazi, që ju e pëlqeni dhe e luani, në punën tuaj?

Kam dashur gjithmonë ta vendos muzikën xhaz në filmat e mi, kjo është arsyeja se përse në përgjithësi filmat e mi nuk kanë kompozitorë. Thjesht shikoj koleksionin tim të disqeve dhe gjej muzikën e duhur xhaz. Më udhëheq një ndjesi, një instikt. E dua shumë muzikën amerikane, xhazin, popin, Gershwin, Sidney Bechet, George Lewis dhe të tjerët. Janë njerëz që gjithmonë i kam dashur. Filmat e mi shprehin mirënjohjen ndaj tyre dhe përdor muzikat e tyre sepse ndjej se janë bashkëshoqërueset perfekte për atë që dua të them me historitë e mia.

Ju citoj dy data vendimtare të historisë amerikane. Vdekja e John Kennedy dhe 11 shtator 2001.

Kur u vra Kennedy isha në Los Angeles, ku aktroja në një kabare. Isha komedian dhe ndodhesha në dhomën time të hotelit duke shkruar një skenar. Ndeza televizorin, dëgjova lajmin se kishte vdekur, pashë televizor për pesë minuta të tjera dhe më pas e fika duke u rikthyer te shkrimi i skenarit. Atëherë isha shumë ambicioz dhe i impenjuar në punën time. Ndërsa në 11 shtator isha në kuzhinë me gruan time e cila më tha se ç’kishte ndodhur. Nisa të shihja edhe unë lajmet dhe mbaj mend se shkova në spital për të dhuruar gjak. Nuk deshën të ma merrnin, më panë dhe më thanë: “Jo, nuk e pranojmë”, duke më dhënë të haja një sandwich.

Ju jeni nga të paktët regjisorë që keni ndërtuar një botë fantastike. Kështu bënte edhe Fellini. Filmi juaj mund të dallohet menjëherë mes mijëra të tjerëve. Si është bota e Woody Allen?

Nuk është një botë reale. Që fëmijë shkoja në kinema për t’u arratisur, kaloja gjithë kohën duke parë filma për t’i ikur botës reale. Pastaj, si i rritur, kam prodhuar filma dhe kaloja një vit të tërë duke punuar me kostumet, setet, aktorët. Kam qenë gjithmonë i fiksuar nga gjërat e trilluara, nga historitë e trilluara. Kam kaluar jetën duke e shmangur realitetin dhe dua të vazhdoj ta shmang. Nuk më pëlqen, kurrë s’më ka pëlqyer dhe bota ime është një botë joreale. Është një botë më e mirë se ajo e vërteta, jo kaq e tmerrshme dhe e egër.

*Walter Veltroni është shkrimtar, gazetar, regjisor dhe politikan italian, ish-kryetar i Bashkisë së Romës dhe ish-lider i Partisë Demokratike. Woody Allen është ndër regjisorët më të njohur amerikanë, fitues i shumë çmimeve Oscar, Bafta dhe Golden Globe. Intervista u përkthye në shqip nga Erjon Uka.

* Reprinting is prohibited without the permission of the editor